Trickster

Trickster to jeden z najważniejszych archetypów - i jeden z najbardziej widocznych praktycznie wszędzie. Tricksterem może być każda istota - bóg, bogini, duch, śmiertelnik czy dziwniejszy jeszcze byt - a jego najważniejszą cechą jest niewielkie poszanowanie reguł społeczności, praw natury, fair-play, czasem również honoru. Czas kieruje nim nienawiść - jak Lokim - czasem chęć rozrywki - jak Pukiem - a czasem troska o dobro innych - jak Prometeuszem. Tricksterzy mogą być głupcami albo mędrcami - a zwykle są obydwoma.

Rolą trickstera w mitologii jest łamanie zasad i dbanie o ciągłość cyklu tworzenia i niszczenia. W wielu mitach trickster zmienia swoją postać, kłamie, oszukuje, kradnie - krótko mówiąc, sieje zamęt. Jednak często jest bohaterem pozytywnym. Czy jest tak ze względu na przyrodzoną ludziom miłość nieładu, czy może dzięki zrozumieniu, jak wielkim niebezpieczeństwem jest popadnięcie w stagnację?
Trickster oszukuje i jest oszukiwany, daje i odbiera jak dyktuje mu to kaprys, bo jest pozbawiony zasad i moralności, ale dzięki jego czynom wartości etyczne mogą działać i kształtować społeczeństwo. Niepokoi i fascynuje - jak wszystko, co niebezpieczne.

Trickster jest "pomiędzy" - pomiędzy światem śmiertelników i światem nadnaturalnym (bogami w przypadku Prometeusza, Dworem Elfów w przypadku Puka etc.). Czasem jest półbóstwem, półzwierzęciem, czasem półbogiem, półczłowiekiem - a czasem nawet półczłowiekiem, półinkubem (mowa o Merlinie). Jung bardzo pięknie opisał trickstera: He is both subhuman and superhuman, a bestial and divine being, whose chief and most alarming characteristic is his unconsciousness" , co przetłumaczyłam (z racji braku dostępu do bądź tłumaczenia polskiego, bądź oryginału) jako "jest on równocześnie podczłowiekiem i nadczłowiekiem, bestią i bóstwem, którego najważniejszą i najbardziej niepokojącą cechą jest nieswiadomość."

Trickster często przynosi również śmiech i zabawę - choć nie jest to absolutnie uniwersalna cecha jego archetypu. To zapewne jeden z powodów popularności tego archetypu - śmiech ma wielki wpływ na ludzi i pozwala im zapomnieć o ograniczeniach i barierach w bezpieczny, bo krótkotrwały, sposób.

Trickster tworzy i niszczy. Był - i pomagał - przy początku mitycznego świata. Będzi przy końcu - i zapewne go wywoła. Mówi prawdę i kłamie, ale nigdy nie mozna być pewnym jego celów, o ile takowe posiada. Kiedy czyni coś z egoistycznych pobudek, może pomóc wszystkim wokół, a gdy jest altruistą, przynosi zniszczenie. Zaciera granice między diametralnie przeciwstawionymi pojęciami - złem i dobrem, głupota i mądrością, pychą i pokorą.

Trickster jest zwykle samotnikiem - wyraźnie odcina się od reszty społeczeństwa, najczęściej z własnej woli. Nie przestrzega jego reguł - nie pasuje zatem, co spycha go na margines społeczności.

Trickster jest bardzo bliski magii, niezrozumiałej i niestałej sile, która sama w sobie ma niektóre z jego charakterystyk. Prawie każdy trickster korzysta z jakiś nadprzyrodzonych zdolnosci, które doskonale odzwierciedlaja jego niestałą i niepojmowalną naturę.

Nie ma bardziej ambiwalentnego archetypu niż trickster - i nie ma takiego, który przyciągałby więcej uwagi, który bardziej niepokoiłby i fascynował. Zresztą, to rozumie się samo przez się - trickster zawsze kochał publiczność, która śledzi go z zapartym tchem.